Pêşkêşvan: Tahir Goyî
MIJAR : Şerê di navbera fermandarê Meclisa Leşkerî ya Sûdanê û cîgirê wî fermandarê ( Qiwat Dem Serie)Hêzên Piştgiriya Bilez, Mihemed Hemdan Dagalo ku bi navê “Hemetî” tê naskirin.
NÊRÎN: Sibeha roja Şemiyê 15ê Nîsana 2023an, li navend û başûrê paytexta Sûdanê, Xertûmê, di navbera artêşa Sûdanê û Hêzên Piştgiriya Lezgîn de şer û pevçûnên çekdarî derketin, ku ev yek tirsa ketina Sûdanê di nava şerekî navxweyî de zêde dike, bi taybetî piştî Hêzên Piştevaniya Bilez kontrolkirina cihên girîng ên weke Koşka Komarî, mala mêvanan û firokexaneya El-Xertawî, Meroe, El-Obeyd û hejmarek ji cihên stratîjîk ragihand, ji bilî girtina hin leşkerên artêşa Sûdanê. . Paşê, nûçe di çarçeweya du vegotinên nakok ên her du aliyan de diherikin, ku her aliyek kontrola xwe ya li ser hevbendên stratejîk ên dewletê destnîşan dikir, di berdêla înkarkirina aliyên din de ku dijberiya xwe piştrast bike.
Di her rewşê de, derketina bûyerên vê dawiyê li Sûdanê nehate dûrxistin, bi taybetî ku di van rojên dawî de hêzên Piştgiriya Lezgîn li paytexta Sûdanê, Xertûmê bi cih bûne. Belê, aloziya dawî ji ber têkçûna pêvajoya siyasî ye ku di 8ê Çileya 2023an de di navbera hêzên ku di 5ê Kanûna Pêşîn a 2022an de peymana çarçoveyê îmze kiribûn, ji bo gihîştina çareseriyeke siyasî û bidawîkirina qeyrana ku derketiye holê. ji 25ê Cotmeha 2021ê ve berdewam dike û bi rêya tedbîrên awarte û rewşa awarte ku li ser welat hatiye sepandin, hikûmetek ku şûna Encumena Serweriyê ya ku Sûdanê bi rengekî veguhêz îdare dike, ava bike.
Pirsgirêka peymana çarçoveyê di nebûna lihevhatinekê de ye di navbera hêzên çalak ên di qada siyasî ya Sûdanê de.Di dema ku fermandarê artêşê, Ebdulfetah El-Burhan, banga berfirehkirina hêzên ku ew îmze kirine da ku hemû aliyên siyasî û leşkerî di nav xwe de bigire. Pêvajoya siyasî ji hewayek siyasî ya tevlihev a ku gelek kêşeyan vedihewîne diêşîne, di eniya pêşîn de kontrolkirina tiştê ku wekî “dewleta kûr” tê zanîn li ser hevbendên hêzê li welat e.
Pênc mijarên sereke hene ku piraniya hêzên siyasî yên Sûdanê di heyama vê dawiyê de bi wan re mijûl bûne, ew jî: dad, dadweriya veguhêz û nehiştina bandora hêzên rejîma “30ê Hezîranê” û herwiha Aştiya Cûba. Lihevkirin, pirsa rojhilat û çaksaziya ewlehî û leşkerî, ew babet in ku di rêkeftina siyasî de cih digirin, ku diviyabû di 4ê nîsanê de bihata îmzekirin, eger nakokiyên li ser mijara reforma ewlehiyê û pêkvejiyana lihevkirinê nebûya. Hêzên Piştgiriya Bilez.
Pirsgirêka Hêzên Piştgiriya Bilez ji şerê desthilatdariyê yê di navbera El-Burhan û Hamîdtî de nayê veqetandin. Dema ku El-Burhan daxwaz dike ku ev hêz di nava du salan de tevlî artêşê bibin, aliyê din tekez dike ku ev heyam heta deh salan be, bi hêviya ku bandora xwe ya siyasî xurt bike û bandorê li proseya hilbijartinan bike ku ji bo dawiya qonaxa veguhêz hatiye plankirin. û belkî jî xwe ji daxwazên ku hêzên xwe radestî dadgeha tawanan bike.
Derbarê El-Burhan de, ew hewl dide ku ji bandora Hemedtî û hêzên wî xilas bibe, kontrola artêşa nîzamî li ser welêt bike, û leşkerkirina Sûdaniyan ji artêşê re sînordar bike û ne Hêzên Piştgiriya Bilez.
Hêzên Piştgiriya Bilez yek ji pirsgirêkên tevlihev ên ku dîmenê siyasî û ewlehiyê li Sûdanê dikişîne. Ji destpêka damezrandina wê ya fermî ve di sala 2013an de wekî rêyek ji nû veavakirina çalakiya milîsên Janjawêd ên ku ji bo rûbirûbûna komên serhildêr ên li Darfur, Kordofana Başûr û Şîn hatine bikar anîn. Nîl, rola van hêzan li Sûdanê mezin bûye. Di Nîsana 2019an de, beşdarî derbeya leşkerî ya ku serokê berê Omer Hesen el-Beşîr ji ser desthilatê xistibû, bû. Di heman salê de, peymana parvekirina desthilatdariyê hate îmzekirin, ku li gorî vê peymanê General Muhammed Hamdan Dagalo (û navûdengê wî Hemîdtî ye) bû cîgir. ji El-Burhan re, ku serokatiya Encumena Serweriya Veguhêz dikir.
Di 30ê Hezîrana heman salê de, El-Burhan guhertineke destûrî kir û li gorî wê maddeya 5, ku tê de diyar dike ku Hêzên Piştgiriya Lez di bin şert û mercên hêzên çekdar de ne, ji holê rakirin û ev hêzên piştevaniya bilez bi tevahî serbixwe û bibandor kir. ji fermandarê wan Hemedtî re. Di encamê de, her du general bi hevbendiyek siyasî ve girêdayî bûn, lê ji Cotmeha 2021ê ve, dema ku El-Burhan tedbîrên awarte ragihand, ku tê de betalkirina Encûmena Serwerî û wezîran, ragihandina rewşa awarte, û danîna artêşê di nav axa Sûriyê de, şikestin û ne aram e. cihê hikûmeta veguhêz.
Metirsiya Hêzên Piştgiriya Bilez di wê yekê de ye ku ew hêzeke leşkerî û hêzeke siyasî ye ku ji çarçova dewletê wêdetir e, ku Hemedtî, fermandarê giştî yê van hêzan, li derveyî kontrola desthilata navendî di Hemedtî di sala 2015an de, ji bo xurtkirina statûya xwe, kar kir ku tevneke peywendiyên herêmî û navneteweyî çêbike, ku tê de beşdar bû. Piştgiriya Rewabûna li dijî Hûsiyan, li gorî daxuyaniyên Hemedtî bixwe, ku perspektîfên piştgiriya Kendavê ji wî re vekir. Wî her wiha li ser bilindkirina asta peywendiyên bi Îsraîlê re (normalkirin) rawestiya, ji ber ku wî di hevpeyvînekê de ligel rojnameya El-Şerq El-Ewset di 28ê Cotmeha 2020an de got, %90ê xelkê Sûdanê piştgiriya pêwendiyên ligel Îsraîlê dikin, û ew jî. hevbendiyên xwe berfereh kir û tê de hêzên navneteweyî yên wek Rûsya, cihê ku Hemedtî di 23-ê Sibata 2022-an de rabû, serdana Mosko kir û vebûna xwe ji avakirina bingeheke Rûsî li peravên Deryaya Sor li Sûdanê ragihand. Herwiha di dema rûdanên karesata erdheja ku di 6ê Sibata îsal de li rojhilatê Deryaya Sipî rû da, di dema ku artêşa Sûdanê bi şandina firokeyeke alîkariyên mirovî bo Tirkiyê ji aliyê artêşa Sûdanê ve beşdarî xebatên alîkariyê bû, Hêzên Piştgiriya Bilez firokeyeke cuda şandin. balafir piştî hefteyekê. Ji ber vê yekê, Hêzên Piştgiriya Bilez êdî ne tenê “milîs” in ku ji hêla pergala siyasî ve têne bikar anîn, wek ku di dema şerê li dijî serhildêran de li Darfur di salên desthilatdariya serokê berê Omer Hesen el-Beşîr de qewimî, belkî bû kesayetek girîng. di hevkêşeya siyasî ya li welêt de.
bûyerên bingeha Meroe
Di çarçoveya şer û pevçûnên vê dawiyê di navbera artêş û Hêzên Piştgiriya Lezgîn de, hêzên dawîn êrîşî çend baregeh û deverên stratejîk kirin, di nav wan de baregeha leşkerî ya Marawî, ku dikeve 350 km li bakurê paytext, Xertûm, li parêzgeha bakurê Sûdanê. Ew baregeheke stratejîk e, ji ber ku balafirgeheke sivîl û leşkerî tê de ye, ji bo operasyonên leşkerî yên ku li bakurê Sûdanê diqewimin, şaneyek esmanî nîşan dide. Balafirgeha Marawî, ku rûberek wê 18 kîlometre çargoşe ye, bi şiyana wê ya dan û anîna firokeyên mezin ên mîna firokeyên Airbus ve tê destnîşan kirin, ji ber ku pista wê çar kîlometre dirêj e û nêzîkê şêst metre fireh e, û bi alavên nûjen ve hatî çêkirin. pergalên otomatîkî yên daketinê, û Firqeya 19-an li wir ji bo artêşa Sûdanê bi cih bûye.
Di dema bûyeran de, Hêzên Piştgiriya Lezgîn hejmarek leşkerên Misrî yên ku li herêmê amade bûn, li gorî rêkeftinekê di navbera hêzên çekdar ên Misrê û hevkarên wan ên Sûdanê de ji bo pêkanîna rahênanên hevbeş girtin. Li ser vê yekê, aliyê Misrê daxuyaniyek da û tê de ragihand, “Hêzên çekdar ên Misrê bûyerên ku di nava axa Sûdanê de diqewimin ji nêz ve dişopînin.” Piştî ku daxuyaniya Misirê hat dayîn, Hemîdtî di medyayê de derket û wek lêborîn xwest û ragihand ku hêzên Misrê sax in.
Bûyerên heyî yên li Sûdanê qeyranek tevlihev eşkere dike ku dikare bi aliyên jêrîn ve were dîtin:
Bêbaweriya tam di navbera du aliyên nakok de li ser desthilata rastîn, ku gihîştiye wê astê ku li ser dezgehên ragihandinê yên cuda hevdu bi “sûcdar” tawanbar bikin.
Têkiliya di navbera hevrêyên duh El-Burhan û Hemîdtî de gihiştiye xirecirekê û ev yek jî metirsiya gurrbûna aloziya heyî ye, El-Burhan biryara betalkirina peywira hemû efserên artêşê yên di nava Hêzên Piştevaniya Bilez de da. Fermandariya Giştî ya Hêzên Çekdar ragihand ku hemû baregehên hêzên çekdar hatine desteserkirin.Hêzên Piştgiriya Lezgîn a li Omdurmanê ku biryardariya artêşa Sûdanê ya ji bo dewamkirina şer eşkere dike.
Piştgiriya navçeyî û navneteweyî ya ku li ber destê fermandarê hêzên Piştgiriya Lezgîn heye, wî dihêle ku di helwesta xwe de li ser nerazîbûna xwe berdewam bike û daxwazên yekkirina van hêzan di çarçoveya artêşek yekgirtî ya Sûdanê de red bike, li gorî tiştê ku di xala 10-an de hatî destnîşan kirin. prensîbên giştî yên peymana çarçovê, bi damezrandina “Artêşek neteweyî ya profesyonel a yekgirtî ku bi doktrîna leşkerî ya yekgirtî ve girêdayî ye, û erkên xwe ji bo parastina sînorên Sûdanê û parastina rêveberiya sivîl a demokratîk pêk tîne.
Herweha, piştevaniya derve ji bo her du aliyên nakok, îhtîmala dijwariya bidestxistina lihevhatineke Erebî ji bo zextê li ser her du aliyên Sûdanê ji bo agirbestê eşkere dike. Dewletên Erebî di asta nûneran de, helwesteke Erebî ya yekgirtî di vî warî de hê jî nayê çaverêkirin.
Di asta navneteweyî de, ku yek ji nîşaneyên diyarker e di çareserkirina nakokiyên Rojhilata Navîn de, rastiya aloz a sîstema cîhanî, îhtimalên veguhestina nakokiya Rûs-Rojava bo meydana Sûdanê eşkere dike, nemaze li gorî hewlên vê dawiyê yên Moskowê. ewlekirina pêgehekê li peravên Deryaya Sor, ku bi nêzîkbûnek bihêztir dibe. Eva dawîn di navbera Mosko û El-Burhan de ye, û ji ber vê yekê ne dûr e ku ev hewldan dijberên rojavayî bi pêşengiya Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê bibînin, ku gefê li rûsî- Pevçûnên rojavayî yên ku dê çareseriya pevçûnên ku li Sûdanê berdewam dikin paşde bixe.
Bandora rewşa heyî û şerê navxweyî yê Sûdanê dê li ser Misrê hebe. Sûdanî dê koçî Misrê bikin û rewşa aborî ya Misirê ber bi têkçûnê ve diçe.
Dibe ku komên terorîst li nêzî sînorên Misrê çalak bin, û ev yek ji bo Misirê pirsgirêkek ewlehiyê ya mezin çêdike.
Li Sûdanê aliyên navneteweyî hene, Rûsya, Çîn, Îmarat û Îsraîl jî di nav de, dibe ku ev pevçûn ji aliyê hin aliyên navneteweyî yên li Sûdanê ve tên piştgirîkirin. Çawa ku El-Burhan nêzî Misir û Îsraîlê ye û Hemîdtî jî nêzî Îmarat û Rûsyayê ye. Piştî du rojan, hemû aliyên navdewletî banga aramiyê û agirbestê kirin, lê medyaya Misrê piştgiriya artêşa Sûdanê dike û medyaya Rûsyayê jî Hêzên Piştgiriya Lezgîn nîşan dide. Di roja duyemîn de balafiran Hêzên Piştgiriya Lezgîn a li bendera Sûdanê ya herî girîng, Port Sûdanê bombebaran kir, belkî jî Misir bû ku ji bo alîkariya artêşa Sûdanê bombe kir.
